Yazar: Ali BAL /Uludağ İçecek Ar-Ge Merkezi, Ar-Ge Analisti

MEYVE VE SEBZELERDEKİ GÖRÜNMEYEN TEHLİKE: PESTİSİTLER

Meyve ve sebzeler, yüksek besin değerleri nedeniyle sağlıklı beslenmenin en önemli iki bileşenidir. Meyve ve sebzelerin içerisindeki mineraller ve vitaminlerden daha fazla yarar sağlanması için taze, işlenmemiş ve soyulmamış ürünlerin tüketilmesi özellikle tavsiye edilir(1). Fakat aynı zamanda bu şekilde tüketilmesi pestisitler gibi zararlı maddelerin kaynağı da olabilirler. Pestisitler, tarım arazilerinde yabancı ot, böcek, mantar vb. gibi zararlıların kontrolü ile tarımsal verimliliği artırmak amacıyla kullanılan çeşitli kimyasal maddelerdir(2).

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, 2050 yılına kadar dünya nüfusunun dokuz milyara ulaşacağı ve gıda maddelerine olan ihtiyacının da giderek artacağı tahmin edilmektedir. Nüfusun artmasıyla birlikte tarım alanlarının aynı kalması bu alanların verimli kullanılmasını zorunlu kılmaktadır. Tarımsal üretimde verimi artıran en önemli üretim girdilerden biri ise pestisitlerdir. Bu nedenle pestisitlerin kullanım sahalarını artırmıştır(3).

Pestisitlerin bilinçli ve yerinde kullanımı, hedeflenen zararlı böcek ve yabancı otların yok edilmesini sağlarken, öneriler doğrultusunda kullanılmadığı zaman kalıntıya neden olup insan sağlığı ve çevre üzerinde olumsuz etkilere yol açmaktadır. Yüksek pestisit kalıntı düzeylerine maruziyet sonucunda, bu pestisitlerin insan vücudunun yağ dokularında birikerek endokrin, sinir ve bağışıklık sistemlerine zarar verdiği ve hatta kansere de neden olduğu bilinmektedir(1).

Günümüzde, tüketici sağlığını korumak, tarımsal kaynak yönetimini iyileştirmek ve ekonomik kayıpları önlemek amacıyla dünya çapında pestisitlere yönelik gıda kontrol programları uygulanmaktadır. Halk sağlığına yönelik yaygın endişe, gıdalardaki pestisitler için maksimum kalıntı seviyeleri (MRL'ler) ile ilgili katı düzenlemelerin getirilmesine yol açmıştır. Bu nedenle, kalite ve güvenliğini garanti etmek için pestisit kalıntı tayini son derece önemlidir. Yıllar geçtikçe, MRL'ler daha katı hale getirilmiş ve özellikle toksisite sergileyen pestisitlerde yasal limitler oldukça düşük seviyelere indirilmiştir(1).

Pestisit yasal limitlerinin düşürülmesi ile pestisit tayini esas olarak sıvı kromatografisi (LC) ve gaz kromatografisi (GC) tekniklerine dayanmaktadır. Özellikle tandem kütle spektrometresi (MS/MS) gibi modern sistemlerle kombinasyonlarının, farklı gıda ürünlerinin kapsamlı analizi için en etkili tekniklerden biri olduğu kanıtlanmıştır(1).

Uludağ İçecek Türk A.Ş., kalite ve inovasyona verdiği önem doğrultusunda 2017 yılında içecek sektöründeki ilk bakanlık onaylı Ar-Ge Merkezini kurmuş, tam donanımlı laboratuvarlarında gıda güvenliği için risk oluşturan 350’ye yakın pestisit analizini kantitatif olarak gerçekleştirebilmektedir. 

Peki pestisitleri meyve ve sebzelerden nasıl uzaklaştırabiliriz?
Pestisit kalıntılarının sebze ve meyvenin her yerine etki etmesinden dolayı tamamen uzaklaştırabilmemiz mümkün değildir. Fakat bazı işlemlerle pestisit maruziyetini azaltabiliriz.

* Meyve ve sebzeleri taze olarak mevsiminde tüketmeliyiz. Çünkü mevsiminin dışında tüketilen meyve ve sebzelerde daha çok pestisit kullanımı söz konusudur.

* Organik tarımı destekleyerek pestisitli meyve ve sebze tüketimindeki talebi azaltabiliriz.

* Meyve ve sebzenin yüzeyindeki pestisitleri temizlemenin ilk ve en etkili yollarından biri de bol su altında yıkayarak uzaklaştırmaktır. Pestisit bir kimyasal madde olduğu için sıcak suda çözünebildiğinden mümkünse yıkarken sıcak su kullanılmalıdır(3).

Kaynaklar
(1) Maciej Tankiewicz, Andrzej Berg. Improvement Of The Quechers Method Coupled With GC–MS/MS For The Determination Of Pesticide Residues İn Fresh Fruit And Vegetables. Microchemical Journal, 181 (2022), 10.1016/j.microc.2022.107794
(2) Bal A., (2021). Bursa İli Çaybaşı Bölgesi Maden Suyu Kaynaklarında Organoklorlu Pestisit Kalıntılarının İncelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Bursa Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
(3) WHO, (2022). Pesticide residues in food.  https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/pesticide-residues-in-food
(4)https://www.milliyet.com.tr/pembenar/gida-muhendisi-hatice-buyukakkus/meyve-ve-sebzelerdeki-pestisit-kalintilarindan-nasil-kurtulabiliriz-6494555